İtalya'nın genel özellikleri, tarihi, coğrafi konumu, komşuları, bölümleri, volkanları, iklimi, su varlığı, beşeri ve ekonomik özellikleri ve dahası... (Devam)
Suyun içinde erimiÅŸ halde bulunan maddelerin çökelmesiyle oluÅŸmaktadır. Kireç taşı, göllerde, denizlerde ve yeraltı sularında yaygın olarak bulunan kirecin çökelmesiyle oluÅŸmaktadır. Kimyasal kayaçlar Kireçtaşı (kalker), traverten, kayatuzu, jips (alçı taşı) ve dolomit örnek verilebilir. Kimyasal tortul kayaçlar su ile temasa geçince kolayca çözünmektedir. Bundan dolayı nemli ve sıcak iklim koÅŸulları altında kimyasal tortul kayaçların bulunduÄŸu sahalarda lapya, dolin, uvala, obruk ve polye gibi karstik ÅŸekiller oluÅŸmaktadır. Ayrıca maÄŸaralar, sarkıtlar, dikitler, sütunlar da karst topoÄŸrafyasının yer ÅŸekilleridir. Karstik ÅŸekiller özellikle saf ve kalın kireç taÅŸları üzerinde daha iyi geliÅŸme göstermektedir. Jips, anhidrit ve kaya tuzları üzerinde oluÅŸan karstik ÅŸekiller ise kolayca tahrip olmakt... (Devam)
Karstik kayaçların dış yüzeyindeki çeÅŸitli ÅŸekillerdeki küçük çukurlara lapya denir.
Lapyaların içinde genellikle ayrışma ürünü olarak terra rossa (kırmızı Akdeniz) toprakları görülür.
2. Dolin
Karstik çözünmenin ilerlemesi ile yüzey yavaÅŸ yavaÅŸ çöker. Bu ÅŸekilde oluÅŸan küçük çukurluklara dolin denir.
3. Uvala
Zaman içinde dolinlerin büyüyerek birleÅŸmesiyle oluÅŸan daha büyük ÅŸekillerdir.
4. Polye
Tektonik olarak aktif alanlar çözünmenin de etkisiyle geniÅŸler ve büyük karstik ovalar meydana getirir. Bu ovalara polye denir.
Polyeler genellikle sularını bir düden (subatan) aracılığı ile boÅŸaltırlar. Bu suyun baÅŸka bir yerden çıkmasına ise karstik kaynak (suçıkan... (Devam)
Karstik arazilerde yer altına sızan sular içinde eriyik mineraller barındırır. Bu minerallerin buharlaÅŸma sonucu ayrışması ve birikmesi sonucu bazı ÅŸekiller oluÅŸur.
1. Traverten
Kalsiyum birikintilerinin oluÅŸturduÄŸu basamaklı yeryüzü ÅŸekline traverten denir.
2. Sarkıt, Dikit, Sütun
Yer altına sızan sular yukarıdan maÄŸaraya dökülürken kireci bırakırlar. Tavandan aÅŸağı doÄŸru bu sivri çıkıntıya sarkıt denir.
Tavan suyunun damladığı yerde ise kireç birikimi yerden yükseÄŸe doÄŸrudur. Buna dikit denir.
Bu iki yeryüzü ÅŸekli zamanla birleÅŸerek sütunları oluÅŸturur. (Devam)
Yeraltına sızan sular bazı kayaçları çözündürebilmektedir. Çözülebilen kayaçlarda görülen yeryüzü ÅŸekillerine karstik ÅŸekiller denir.
Karstik ÅŸekiller daha çok; kireçtaşı (kalker), alçıtaşı (jips) ve tuz türü kayaçlardagörülür.
KarstlaÅŸma olayının gerçekleÅŸebilmesi için öncelikle karstik kayaçlara ve yağışa ihtiyaç vardır.
KarstlaÅŸmayı ÅŸu faktörler etkiler; · Kayacın saflığı ve kalınlığı · Arazinin tektonik bakımdan faal olması · Kayaçlardaki çatlak ve gözenek oranı · Yağış miktarı ve bitki örtüsü (Devam)
KAYAÇ (TaÅŸ) : YerkabuÄŸunun yapı malzemesi olan, bir veya birden fazla minerallerden oluÅŸan ve organik malzemelerden meydana gelen katı cisimlere denir. Kayaçlar çok basit bir ifade ile mineral topluluklarıdır.
MÄ°NERAL: Kayaçların yapısını oluÅŸturan, belirli bir kimyasal bileÅŸime sahip organik veya inorganik özellikteki katı bileÅŸiklerdir. * Canlı organizmadaki hücre gibi cansız doÄŸada mineraller en küçük birimi oluÅŸturur. * Her bir mineral farklı elementlerden oluÅŸur. * Her bir kayaç çeÅŸidi de farklı mineraller içerir. * Mineraller yan yana gelerek kayaçları kayaçlarda yan yana gelerek kıtaları ve yer kabuÄŸunu meydana getirirler. Not: Kuvars,Kalsit ve Feldispat gibi Mineraller, doÄŸada bulunan yaklaşık 2000 mineral içinde en yaygın olanıdır.
KAYAÇ DÖNGÜSÜ: Tüm kayaçlar sürekli bir d... (Devam)
Boyuna Kıyı: DaÄŸların kıyı çizgisine paralel uzandığı kıyılardır.
Enine Kıyı: DaÄŸların kıyı çizgisine dik uzandığı kıyılardır.
Boyuna
Enine
Girinti Çıkıntı Az Derinlik Fazla Kıta Sahanlığı Dar
Girintili Çıkıntılı Derinlik Az Kıta Sahanlığı GeniÅŸ
B) Akarsuların Şekillendirdiği Kıyılar
Ria Tipi Kıyı: Eski akarsu vadilerinin deniz seviyesinin yükselmesi ya da vadinin tektonik olarak çökmesiyle sular altında kalmasıyla oluÅŸmuÅŸ kıyılardır.
Dalmaçya Tipi Kıyı: DaÄŸların kıyı çizgisine paralel uzandığı alanlarda, iç kesimlerdeki ovaların, deniz yükselmesine baÄŸlı olarak sular altında kalmasıyla oluÅŸmuÅŸtur. Kıyıda birbirine paralel ada dizileri görülür.
- YaÄŸmur ormanları ile çöller arasında yer alan genellikle ot topluluklarından oluÅŸan, kuraklığa dayanıklı aÄŸaçcıkların da görüldüÄŸü bitki topluluklarına savan denilmektedir. - YaÄŸmur ormanları kadar fazla ve düzenli yaÄŸmur almadıkları için daha seyrek, kısa aÄŸaç ve çayır toplulukları ortaya çıkmıştır. Savanlar çöllere yaklaÅŸtıkça steplere dönüÅŸürler. - Kurak savan bölgelerinin akarsu boylarında dar ve geniÅŸ ÅŸeritler halinde ormanlara rastlanır. - Genellikle palmiye ve ÅŸemsiye aÄŸaçlarından oluÅŸur (park ya da galeri ormanı da denir). - Savanlar kış aylarında ortadan kalkarlar. (Devam)
- Bu geniÅŸ alan birçok canlıya yaÅŸam alanıdır. Aynı zamanda karada yaÅŸayanlar için de önemlidir.- Dünya'nın en büyük biyomunu oluÅŸturur.- Dünya'nın %70'i sularla kaplıdır.- Tatlı su ve tuzlu su biyomu olmak üzere ikiye ayrılır.- Su biyomlarında sıcaklıklar fazla deÄŸiÅŸkenlik göstermez. Ayrıca suyun varlığı ya da yokluÄŸu da biyomları sınırlamaz.- Yukarıda sayılanların bir sonucu olarak karasal biyomlara göre daha düzenlidir. Su Biyomlarını Etkileyen Faktörler - Oksijen ve Karbondioksit- Sıcaklık- Işık (Fotosentez için gerekli)- Eriyik haldeki mineraller- Besin maddesi (planktonlar) Işığın ulaÅŸabildiÄŸi kısım ilk 200 metrelik kısımdır. Buraya fotik alan, ışığın ulaÅŸamadığı 200 metreden derin kısma ise afotik alan denir. Su biyomunda canlılar daha çok GüneÅŸ ışığının ulaÅŸtığı yüzeyden 200 metre derinliÄŸe kadar yaÅŸarlar. Ä°ki grup... (Devam)
- Tatsız, kokusuz ve renksiz bir maddedir. - Katı – sıvı – gaz olarak bulunabilir. - Su kaynakları, su döngüsünün (buharlaÅŸma – terleme à yağış (yer altına sızma, yüzeyde akış)) eseridir.
Yüzey Suları
Yer Altı Suları
Tatlı Su Kaynakları 3%
Tuzlu Su Kaynakları 97%
Okyanus, deniz, göl, akarsu.
Akarsular, buzullar, göller, yer altı suları.
Okyanuslar, denizler, göller, yer altı suları.
- Denizler, kenar deniz (okyanusla baÄŸlantılı, sınırı belirsiz) ve iç deniz (sınırları belirlenebilen) olarak ikiye ayrılır. - Belli baÅŸlı okyanuslar: Büyük (Pasifik) Okyanusu, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu. - Belli baÅŸlı denizler: Akdeniz, Baltık, Adriyatik, Ege, Karadeniz, Kızıldeniz, Karayip, Umman, Japon Denizi. - Deniz ve okyanusların tuzluluk oranı sıcaklık, yağış, rüzgar vb. baÄŸlıdır. - Den... (Devam)
- Laterit: Ekvatoral kuÅŸakta, nemli sıcak iklimde görülürler. Aşırı yıkanma sebebiyle mineral, organik maddeleri kısa sürede ayrıştıran gür bitki örtüsü sebebiyle humus açısından fakirdir.
- Terra Rossa (Kırmızı Toprak): Akdeniz iklim kuÅŸağında kalker üzerinde oluÅŸan topraklar. Kirecin ayrışması ile ortaya çıkan demirin oksitlenmesi kırmızı renk almasını saÄŸlamıştır.
- Kahverengi Orman Toprakları: Orta kuÅŸak nemli orman arazilerinde görülür. Mineral bakımından fakir olmasına karşın ayrışma yavaÅŸ olduÄŸu için humus açısından zengindir.
- Podzol Topraklar: SoÄŸuk nemli bölgelerde, iÄŸne yapraklı orman arazilerinde görülür. Mineral bakımından fakirdir. Gri renktedir.
Bir yatak içerisinde belli bir eÄŸim doÄŸrultusunda hareket eden suya akarsu denir.
Türkiye'de Akarsu Aşındırma Åžekilleri
1. Çentik Vadi - Akarsuların kaynak kısımlarında sert arazilerde oluÅŸan V ÅŸeklindeki genç vadilere denir. - Ülkemizde en yaygın vadi tipi olup daÄŸlık alanlarda, özellikle DoÄŸu Karadeniz’de görülür.
2. BoÄŸaz Vadi - EÄŸimin fazla ve arazinin sert olduÄŸu yerlerde oluÅŸan dik yamaçlı derin vadilerdir. - Kızılırmak, YeÅŸilırmak, Fırat, Sakarya yüksek daÄŸ sıralarını enine yarıp geçer. - BoÄŸaz vadiler aynı zamanda doÄŸal geçittir, bu sebeple ulaşım açısından önemlidir (ÖrneÄŸin Gülek Geçidi).
3. Kanyon Vadi - Akarsuların sert kalkerli arazilerde kademeli olarak derinleÅŸmesi ve enlemesine aşındırmalara baÄŸlı oluÅŸan basamaklı vadilere denir. - Türkiye’de pek... (Devam)
Türkiye’de Bitki Formasyonları Boyutları iki metreden uzun, belirli bir sıklıkla bir arada bulunan aÄŸaç topluluklarından oluÅŸan bitki örtüsüne orman denir. Ormanlar 400 mm den fazla yağış alan ve en sıcak ay ortalaması 10 derece ve üzerinde olan yerlerde yetiÅŸebilir. Ormanlar ÅŸekillerine göre ikiye ayrılır: 1. GeniÅŸ Yapraklı Ormanlar, 2. Ä°ÄŸne Yapraklı Ormanlar Türkiye’de en çok ormanlık alan Karadeniz Bölgesinde, en az orman alanı ise GüneydoÄŸu Anadolu Bölgesinde görülür.
A. Türkiye Ormanları
1. Karadeniz Ormanları Yıl boyu bol yağış ve uygun sıcaklıklar sebebiyle ormanlar oldukça sık ve gürdür. Buradaki ormanlar alçaktan yükseÄŸe doÄŸru tabakalı bir yapı gösterirler. a. GeniÅŸ Yapraklı Ormanlar 0 – 1000 metre arasında ... (Devam)
1. Orta KuÅŸak ülkesidir Dört mevsimi yaÅŸar, bu nedenle yıllık sıcaklık farkları fazladır. Ekvatora kutuplara göre daha yakın olduÄŸu için yaz mevsiminde sıcaklıklar hissedilir derecede artar, güneÅŸlenme süresi uzundur.
2. Ilıman kuÅŸakta Akdeniz iklim bölgesindedir. Kuzeyinde kutupsal, güneyinde tropikal hava kütlelerinin etkisi altındadır.
3. Kuzey yarım kürede yer alır. Buna baÄŸlı olarak yaz mevsimi daha uzundur.
4. Çevresindeki kara kütlelerinin etkisi (Basınç merkezleri) Yaz mevsiminde Asor Dinamik YB ile Basra Termik AB (sıcak ve kurak), kış mevsiminde Ä°zlanda Dinamik AB (ılık, yağışlı), Balkanlar Termik YB (soÄŸuk, kar yağışlı) ve Sibirya Termik YB (soÄŸuk, ayaz) etkili olur.
Kayaçların sular tarafından (yaÄŸmur ve yer altı) çözülmesiyle oluÅŸan aşınım ve biriktirme ÅŸekillerine karstik ÅŸekiller denir. Türkiye’de Toroslar, Göller Yöresi, Tuz Gölü çevresi ve DoÄŸu Anadolu Bölgesinin bazı bölümlerinde karstik ÅŸekillere rastlanır.
1. Polye (Gölova) GeniÅŸ kalker tabakaları üzerinde oluÅŸan erime çukurluklarıdır. Ülkemizde Güneybatı Anadolu'da bolca rastlanır. Elmalı, Kestel, Korkuteli, Acıpayam, Tefenni ovaları birer polyedir.
2. Obruk Karstik erimeler sonucunda oluÅŸan yanları dik, ağız kısımları geniÅŸ derin doÄŸal kuyulardır. Obruk Platosu (Konya)’nda örneklerine bolca rastlanır. Ayrıca Mersin'deki Cennet - Cehennem Obrukları turistik açıdan da büyük öneme sahiptir.
3. MaÄŸara Yer altı sularının karstik tabakalar içinde açtığı oy... (Devam)
Nüfus YoÄŸunluÄŸu: Belirli bir alanda bulunan insanların birim alandaki dağılımına nüfus yoÄŸunluÄŸu denir. Nüfus YoÄŸunluÄŸu = (Toplam Nüfus / Yüzölçüm )
A. DoÄŸal (Fiziki) Faktörler
1. Yeryüzü Åžekilleri
DaÄŸların Uzanışı DaÄŸlarımızın genelde doÄŸu batı uzanışlı olması; v Kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımı güçleÅŸtirir, v Deniz etkisinin iç kesimlere girmesini engeller. Bu nedenle kıyılarımız daha fazla nüfuslanmıştır.
Hinterland: Bir merkezin iç kesimlerle etkileÅŸimine hinterland denir. EÄŸer bir yerleÅŸmenin diÄŸer yerleÅŸmelere ulaşımı kolaysa hinterlandı geniÅŸ, zorsa hinterlandı dardır.
Hinterlandı dar olan Sinop, Giresun gelişememesine karşın geniş bir hinterlanda sahip İstanbul, İzmir daha fazla gelişmiştir.
YoÄŸun Nüfuslu Yerler: - Nüfusun büyük bir kısmı batı bölgelerde yaÅŸar.- Karadeniz Bölgesinde dar kıyı ÅŸeridi yoÄŸun nüfusludur.- Ülkemizde nüfus en çok Marmara Bölgesinde görülür. Özellikle kıyı bölgelerde ve Güney Marmara’nın verimli ovalarında nüfus fazladır.- Ege Bölgesinin verimli delta ovaları yoÄŸun nüfusludur.- Akdeniz Bölgesinde Çukurova, Silifke Delta Ovaları ile kıyılarda nüfus yoÄŸundur.- DoÄŸu Anadolu’da Malatya ve Elazığ Ovaları yoÄŸun nüfusludur.- GüneydoÄŸu Anadolu’da Gaziantep çevresi yoÄŸun nüfusludur.- Ä°ç Anadolu Bölgesinde Ankara – EskiÅŸehir çevresi yoÄŸundur. Nüfus YoÄŸunluÄŸu Az Olan Yerler: - Karadeniz’de yükselti ve engebeye baÄŸlı olarak iç kesimlerde nüfus yoÄŸunluÄŸu azdır.- Marmara Bölgesinde Yıldız DaÄŸları ve Biga-... (Devam)
Ä°ÅŸlenmiÅŸ ya da yarı iÅŸlenmiÅŸ ham maddelerin fabrikalarda iÅŸlenerek kullanılabilir hale getirilmesi yöntemlerine sanayi denir. 1750’li yıllarda Avrupa’da su buharı gücünden yararlanma ile sanayileÅŸme baÅŸlamış ve buradan tüm dünyaya yayılmıştır. Günümüzde sanayileÅŸme bir geliÅŸmiÅŸlik ölçütüdür. Öyle ki sanayileÅŸmiÅŸ ülkelerde refah seviyesi daha yüksektir.
Türkiye’de SanayileÅŸmeyi Etkileyen Faktörler Fabrika kuruluÅŸunda dördüncül (bilgi toplama, araÅŸtırma, yayma) ve beÅŸincil (bilgilere dayalı karar verme) sektörler etkilidir. Öncelikle kurulacak sanayi türü belirlenir: Demir – Çelik, Rafineri, Maden iÅŸleyen sanayi kuruluÅŸları ham maddeye yakın kurulurlar. Büyük sermaye gerekir. Küçük ölçekli sanayi kuruluÅŸları için yer seçimi fazla &... (Devam)