İtalya'nın genel özellikleri, tarihi, coğrafi konumu, komşuları, bölümleri, volkanları, iklimi, su varlığı, beşeri ve ekonomik özellikleri ve dahası... (Devam)
KARA YOLLARININ GELİŞİMİ Dünyanın en eski ulaşım sistemlerini oluşturmaktadır. İlk başarılı karayolu MÖ 400 — 400 yılları arasında orduların ilerlemesi için Romalılar tarafından yapılmıştır. Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla yol yapımı gerilemiştir. Buna karşın 12. yüzyılda kentler içindeki taş döşeli sokaklar giderek artmıştır. 18. yüzyılda Avrupa'da yolcu ve yük arabalarıyla düzenli insan ve yük taşımacılığı başlamıştır. Yolların bakımsız ve bozuk olması taşımayı engellemektedir. 18. yüzyılın sonu ile 19. yüzyılın başında yol yapım metotları geliştirilmiştir. 19. yüzyılda ağır eşyaların karayolunda taşınmasından çıkan sorunlar su kanalları ve demiryollarının gerekliliğini ortaya koymuştur. 1888'de İngiliz John Body Dunlop'un yolları kısa sürede kullanılmaz hale getiren sert lastik tekerlekler yerine şişme tek... (Devam)
2. Madde Döngüleri Cansız ortamdaki maddelerin (karbon, azot, oksijen, fosfor) bitkiler tarafından besin maddesine dönüştürüldükten sonra canlılar arasında dolaşması ve canlılar öldükten sonra ayrıştırıcılar tarafından tekrar cansız ortama dönmesi olayıdır. a. Karbon Döngüsü Bulunduğu Yerler: Karbon; atmosferde, fosil yakıtlarda, sularda (karbon ve bikarbon), karbonatlı kayaç ve canlılarda bulunur. Yararları: Canlı dokularını meydana getiren bileşikleri oluşturur. Günlük ve mevsimlik sıcaklıkların aşırı yükselmesi ve düşmesine engel olur. Karbon Döngüsü Olmasaydı: Bitkiler besin üretemeyecek ve 35 yıl kadar sonra yaşam son bulacaktı. - Bitkiler, fotosentez olayı sırasında inorganik yapıdaki karbonu organik yapıya dönüştürür.- Diğer canlılar bitkiyi yiyerek karbonu bünyelerine alırlar.- Canlıların &o... (Devam)
Yer kabuğunun, altında bulunan mantonun etkisiyle hareket etmesine tektonik hareketler denir. Çekirdeğin etkisiyle ısınan mantoda konveksiyonel akıntılar oluşur. Manto içindeki bu hareketler yeryüzünde değişikliklere sebep olur. (Konveksiyonel akımlar suyun ısınması gibidir) Yer kabuğunun hareketi ile ilgili birçok teori ortaya atılmıştır. Bunlardan biri Kıtaların Kayması Teorisidir. Kıtaların Kayması teorisine göre kıtalar tek parça halindeyken 2. Ve 3. Zamanda parçalanarak birbirinden uzaklamış ve yeni okyanuslar oluşturmuştur. Aşamaları: Pangea (tek parça) Laurasia ve Gondwana arasında Tetis Denizi oluşur Hindistan ve Arap Yarımadası Tetis Denizini kapatır ve deniz tabanındaki tortullar yükselerek Alp Himalaya kıvrım dağlarını oluşturur. (Devam)
Boyuna Kıyı: Dağların kıyı çizgisine paralel uzandığı kıyılardır.
Enine Kıyı: Dağların kıyı çizgisine dik uzandığı kıyılardır.
Boyuna
Enine
Girinti Çıkıntı Az Derinlik Fazla Kıta Sahanlığı Dar
Girintili Çıkıntılı Derinlik Az Kıta Sahanlığı Geniş
B) Akarsuların Şekillendirdiği Kıyılar
Ria Tipi Kıyı: Eski akarsu vadilerinin deniz seviyesinin yükselmesi ya da vadinin tektonik olarak çökmesiyle sular altında kalmasıyla oluşmuş kıyılardır.
Dalmaçya Tipi Kıyı: Dağların kıyı çizgisine paralel uzandığı alanlarda, iç kesimlerdeki ovaların, deniz yükselmesine bağlı olarak sular altında kalmasıyla oluşmuştur. Kıyıda birbirine paralel ada dizileri görülür.
Kültür Nedir? Bir topluma veya halk topluluğuna özgü düşünce ve sanat eserlerinin bütününe kültür denir. Giysiler, meskenlerin yapısı (kullanılan malzeme, çatı vb), pencerelerin büyüklüğü (soğuk ve sıcak), duvar kalınlığı (az ve çok), yetiştirilen ürünler ve hayvanlar yaşanılan iklimle uyumludur. İnsanların yaşadığı yerde kullandıkları tüm bu maddi varlıklar maddi kültürü oluşturur. İnsanın temel özelliklerden biri sosyal bir varlık olmasıdır. Topluluk halinde ve belli kurallara bağlı yaşarlar. Evlenme biçimi, evlilik töreni, doğum, ölüm ve dini törenler topluluktan topluluğa değişir. İyi, kötü, doğru, yanlış ve namus gibi kavramlar da topluluktan topluluğa farklılık gösterir. İnsanlar iletişim kurmak için belli bir dil kullanırlar. Bu dil de toplulukları ayırt ... (Devam)
Kıtaların Kayması Teorisi daha sonradan geliştirilerek Levha Tektoniği Teorisi ortaya çıkmıştır. Bu teoriye göre yer kabuğu üzerinde karasal ve denizel bölümler bulunan levhalardan meydana gelmiştir. Levhaların yönleri ve hızları farklıdır, bu nedenle birbirinden uzaklaşır ya da yakınlaşırlar. Deprem, Volkanizma ve sıcak su kaynaklarının levha sınırlarında olması levhaların bu hareketinin eseridir.
Kıta – Kıta Çarpışması: İki kıta birbirine doğru hareket ederse sonunda birbiriyle çarpışarak kenetlenirler. Bu olay sonucunda kıvrım dağları oluşur. Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar bu şekilde oluşmuştur.
Kıta – Okyanus Çarpışması: Okyanusal kabul ile kıtasal kabuk çarpışırsa daha ağır olan okyanusal kabuk mantonun içine doğru dalar. Dalma batma alanlarında derin okyanus çukurlukları ile volkanik dağlar görülü... (Devam)
Dünya üzerinde her iki kutup noktasını birleştiren kuzey ve güney doğrultusunda uzanan hayali çizgilere meridyen adı verilir.
Meridyenlerin başlıca özellikleri şunlardır:
1. İki meridyen arasındaki uzaklığın en geniş olduğu yer Ekvator'dur. Ekvator üzerinde iki meridyen arası uzaklık 111 km'dir. Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe meridyenler arasındaki uzaklık azalır. 2. 0º başlangıç meridyeni Londra'nın Greenwich kasabasından geçer. 3. Meridyenler kutuplarda birleşir. Bu nedenle meridyenler arasındaki uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. 4. Greenwich'in doğusunda 180 tane, batısında 180 tane olmak üzere toplam 360 tane meridyen vardır. Greenwich'in doğusunda kalanlara doğu meridyenleri, batısında kalanlara batı meridyenleri denir. 5. İki meridyen arasında her yerde 4 dakikalık zaman farkı vardır. Çünkü, dünya üzerindeki bütün noktalar 24 saatte 360º lik dönüş yaparlar. 6. Aynı meridye... (Devam)
Bir ülkenin nüfus özelliklerini gösteren çizimlere nüfus piramitleri denir. Yatay eksende kişi sayısı ya da oranı, dikey eksende ise yaş grupları bulunur.
Piramitlerin Yorumlaması
1. Çocuk, Olgun ve Yaşlı nüfus hakkında bilgi verir. - Çocuk Nüfus, 0 – 14 yaş grubu - Olgun (Yetişkin) Nüfus, 15-64 yaş grubu - Yaşlı Nüfus, 64+ yaş grubu
2. Doğum ve ölüm oranları hakkında bilgi verir. - Pozitif Piramit, her dönem, bir önceki döneme göre daha fazla doğum yaşanmıştır (gelişmemiş ülke). - Durağan Piramit, her dönem, önceki döneme yakın doğum yaşanmıştır (gelişmiş ülke). - Negatif Piramit, her dönem, önceki dönemden daha az doğum yaşanmıştır.
A) Doğumlar Doğurganlık: Canlı doğum sayısı Doğurgan Nüfus: Doğum yapabilme özelliğine sahip 15-49 yaş arası kadın nüfus Doğum Oranı= (Doğum Sayısı / Toplam Nüfus) x 1000 Doğurganlık Oranını Etkileyen Faktörler: 1. Doğal afet, salgın hastalık, savaşlar2. Eğitim seviyesi ve ekonomik durum3. Bebek ölümleri4. Evlilik yaşı ve oranı5. Dinin etkisi6. Nüfusun yaş ve cinsiyet durumu7. Şehirleşme ve kadının sosyal statüsü8. Ülkelerin uyguladığı nüfus politikaları B) Ölümler Ölüm Oranı= (Ölüm Sayısı / Toplam Nüfus) x 1000 Ölümlerin Nedenleri: 1. Sağlık problemleri2. Depremler, sel ve su baskınları3. Savaşlar4. Salgın hastalıklar5. Kıtlıklar6. Kitlesel kazalar C) Ortalama Yaşam Süresi Ortalama... (Devam)
Okyanus akıntıları, Dünyanın doğal sistemleri içerisinde canlılar için büyük öneme sahip öğelerinden biridir. Bu akıntılar iklim ve canlılar üzerinde etkilidir. Makalemizde bu akıntıların oluşum sebepleri, türleri ve özellikleri yer almaktadır. (Devam)
Yeryüzü şekillerinin birebir haritasını çizmek mümkün değildir. Bu nedenle haritadaki gerçek uzunluklar belli bir ölçek dahilinde küçültülerek haritaya aktarılır. Haritadaki bu küçültme oranına ölçek denir.
Ölçek iki şekilde ifade edilir: 1. Kesir Ölçek, 2. Çizgi Ölçek
1. Kesir Ölçek Küçültme oranının kesirli sayılarla ifade edildiği ölçek türüdür. Pay her zaman 1’dir. Örneğin;1/100.000, 1/250.000, 1/1.000.000 gibi... Kesir ölçekte birim yazılmaz. Her zaman santimetre (cm) cinsindedir. Pay ile paydanın birimleri her zaman birbirine eşittir. Örneğin; 1/100.000 = Haritalarda küçültme oranı aksi belirtilmemişse santimdir. Ama farklı birimlere çevrilmesi isteniyorsa şu şekilde yapılır:
SORU 1: Ölçeği verilmemiş bir haritada iki nokta arası gerçek uzunluk 24 km dir. Bu uzunluk haritada 4 cm ile gösterilmiş ise haritanın ölçeği nedir? Çözüm: Soruda gerçek uzunluk ve harita uzunluğu verilmiştir. Bizden haritanın ölçeğini bulmamız istenmektedir. Kullanacağımız formül:
Ölçek her zaman santimetre (cm) ile ifade edilir. Bu nedenle gerçek uzunluğu km'den cm'ye çevirmemiz gerekli. Bunun için beş tane sıfır ekliyoruz: Gerçek Uzunluk = 24 * 100000 = 2400000 Şimdi formülü yazabilir ve varsa sadeleştirmeyi yapabiliriz: Ölçek = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk = 4/2400000 = 1/600000 SORU 2: Ölçeği verilmemiş bir haritada iki nokta arası gerçek uzunluk 30 km dir. Bu uzunluk haritada 3 cm ile gösterilmiş ise haritanın ölçeği nedir? Çözüm Soruda ger... (Devam)
1/200000 kesir ölçeğini çizgi ölçeğe çevilelim: Her biri 1 cm uzunluğunda beş çentikli bir doğru çizip birimine km yazalım¹, İkinci çentiğin üzerine sıfır koyalım;
Kesir ölçeğin paydasını cm’den km’ye çevirelim: 200000 cm = 2 km Çıkan sonucu sıfırın yanlarına yazıp sağa doğru bir kat arttırarak yazalım:
2. Çizgi Ölçeği Kesir Ölçeğe Çevirmek
Yukarıdaki çizgi ölçeği kesir ölçeğe çevirirken ölçek formülünü yazarız, harita uzunluğu ve gerçek uzunluğu tek çentiğe göre² hesaplarız:
NOTLAR: 1. Kesir ölçeği çizgi ölçeğe çevirirken birim km olmak zorunda deği... (Devam)
Dünya'nın tam ortasından geçen Ekvator çizgisine paralel olarak doğu batı yönünde uzanan hayali çizgilere paralel denir.
Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır:
1. Ekvator'un kuzeyinde kalanlara kuzey paralelleri, güneyinde kalanlara güney paralelleri denir. 2. Ekvator'un 90 tane kuzeyinde 90 tane güneyinde olmak üzere 180 tane paralel bulunmaktadır. 3. Başlangıç paraleli Ekvator'dur. 4. İki paralel arasında 111 km sabit uzaklık bulunur. 5. Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe Paralellerin uzunlukları azalır, dereceleri büyür. 6. Dünya üzerindeki bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir. İki paralel arasındaki uzaklık dakikaya, dakikalar da saniyelere bölünerek enlemler elde edilir. (Devam)
Haritalardaki şekil ve alan bozulmalarının en aza indirilebilmesi için oluşturulan özel çizim yöntemlerine projeksiyon ya da iz düşüm yöntemleri denir.
Projeksiyonların bazıları uzunluk, bazıları açı, bazıları ise alanları gerçeğe daha yakın gösterir. Projeksiyonlar iz düşüm (yükseltinin sıfır kabul edilmesi) esasına göre çizildiğinden engebesi fazla olan yerlerin iz düşüm yüz ölçüm ile gerçek yüz ölçümleri arasındaki fark fazladır.
Örneğin yurdumuzda Doğu Anadolu ile Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde iz düşüm yüz ölçüm ile gerçek yüz ölçüm arasındaki fark çok fazladır.
Harita çiziminde kullanılan başlıca projeksiyon tipleri silindirik, konik ve düzlem projeksiyonlardır.
1. Silindir Projeksiyon
Bu projeksiyonda harita alanı açılmış bir silindir üzerine aktarılır. Bu projeksiyonla çizilen haritalarda ekvator çevresinde doğruya yakın görünümler elde edilirken kutuplara doğru önemli ... (Devam)
- Yağmur ormanları ile çöller arasında yer alan genellikle ot topluluklarından oluşan, kuraklığa dayanıklı ağaçcıkların da görüldüğü bitki topluluklarına savan denilmektedir. - Yağmur ormanları kadar fazla ve düzenli yağmur almadıkları için daha seyrek, kısa ağaç ve çayır toplulukları ortaya çıkmıştır. Savanlar çöllere yaklaştıkça steplere dönüşürler. - Kurak savan bölgelerinin akarsu boylarında dar ve geniş şeritler halinde ormanlara rastlanır. - Genellikle palmiye ve şemsiye ağaçlarından oluşur (park ya da galeri ormanı da denir). - Savanlar kış aylarında ortadan kalkarlar. (Devam)
Ocak ayında güney yarım kürede, Temmuz ayında kuzey yarım kürede yaz yaşanmaktadır. Buna bağlı olarak Ocak ayında güney yarım küre, Temmuz ayında kuzey yarım küre daha yüksek sıcaklıklar görülür.
Kutuplara yakın yerlerde yaşanan Sert Karasal iklim ile 30 derece enlemlerindeki sürekli yüksek basınçlarla oluşmuş çöllerde yüksek sıcaklık farkları görülür.
Ekvatordan kutuplara doğru giden sıcak su akıntıları özellikle kuzey yarım kürede karaların batı kıyılarına ılık bir hava getirir. Bunun sonucunda yıl boyunca fazla değişmeyen ılıman okyanusal iklim oluşmuştur.
Kutuplar güneş ışınlarını eğik almaları, tutulmanın fazla olması, atmosferde katedilen yolun fazla olması gibi sebeplerle soğuktur.
Dünya genelinde farklı sıcaklıklar görülmesinin en önemli nedeni enlem olmakla birlikte bazı özel çukurluklarda mikro klima alanları da oluşmuştur. (Devam)