Nüfus; sınırları belirlenmiş bir alanda, belirli bir tarihte bulunan toplam insan sayısıdır. Belirli bir alanda yaşayan insanların sayısı ve nitelikleri zamana bağlı olarak hızlı ve büyük bir değişim içerisindedir.

Nüfus, nüfus sayımları ile tespit edilir. Ancak nüfusun tespiti için sayımların dışında da kaynaklar kullanılabilmektedir. Örneğin doğum – ölüm kayıtları, göç kayıtları, banka ve sigorta kayıtları ve dönemsel olarak yapılan bilimsel araştırmalar gibi. Ancak temelde belirli bir alanda yaşayan toplam insan sayısı nüfus sayımları aracılığı ile tespit edilir.

Nüfus Sayımları;

Bir ülkenin tümünde veya sınırları belirlenmiş bir bölgede yaşayan tüm insanlarla ilgili sayısal, ekonomik ve toplumsal verilerin toplanma, değerlendirilme ve analiz edilme sürecine nüfus sayımı denir. Yani nüfus sayımı sadece kişi sayısını tespit etmek amacıyla yapılmamaktadır.

Nüfus sayımı kavramı tarihsel süreçte büyük değişimlere uğramıştır. Bu bakımdan sayım dönemlerini; Modern Öncesi ve Modern Dönem olarak ikiye ayırarak incelemek gerekmektedir.

I. Modern Öncesi Sayımlar

Bu dönem özellikle sanayi devriminden önceki (18. Yy) tarihsel süreci kapsar. Sanayi devriminden önce;

Asker sayısının tespiti,

Vergi yükümlüsü sayısının tespiti amacıyla yapılmıştır,

Sadece erkek nüfus dikkate alınmıştır.

II. Modern Sayımlar

Sanayi Devrimi ile birlikte nüfus büyük bir hızla artmaya başlamıştır. Bu dönemde teknoloji büyük bir hızla gelişirken diğer taraftan insanların ihtiyaç ve yönelimleri de büyük değişime uğramıştır. Bu değişime cevap aramak ve özellikle de devletlerin toplumlarını daha iyi şekilde geleceğe hazırlamak amacıyla yapmış olduğu modern nüfus sayımları ortaya çıkmıştır.

Modern nüfus sayımları farklı yöntemler kullanılarak amaçlara hizmet edecek şekilde yapılmaktadır. Başlıca amaçlar şunlardır:

Siyasi Bakımdan; Seçimlerin sağlıklı yapılabilmesi, kaç kişinin temsilcileri seçileceği ve seçim bölgelerinin kaç temsilci seçebileceğinin tespitine yardım eder.

Askeri Bakımdan; Askerlik çağındaki insan sayısının bilinmesi, insan kaynaklarının olası bir savaş durumunda etkin kullanımı için kullanılır.

Sosyo-Ekonomik Açıdan; Yaş, Cinsiyet, Kır/Kent dağılımı, Eğitim düzeyi, Nüfusun iş kollarına göre dağılımı, Nüfusun hareketleri (göçler), Kişi başına düşen gelir gibi bilgilerin tespitini sağlar.

Günümüzde Nüfus Sayım Yöntemleri

De Jure, adrese dayalı olarak belirlenir.

De Facto, belirli bir günde ülkede genel sayım yapılarak nüfus saptanır.

Sayımların Tarihsel Gelişimi

Modern öncesi sayımlar ilk olarak Çin ve Hindistan’da yapılmıştır. İlk sistemli sayım ise Romalılar tarafından yapılmıştır (her 5 yılda bir).

Modern dönemde ilk sayımlar İngiliz ve Fransız sömürgelerinde yapıldı. İlk bilimsel sayımlar ise Kanada, İzlanda, İsveç ve Danimarka’da yapıldı.

Nüfusun Özellikleri

Eğitim Durumu: Nüfustaki okur yazar oranıdır. Bu oran gelişmiş ülkelerde daha yüksektir.

Doğum Oranı: Bir yıl içinde canlı doğumların toplam nüfusa oranıdır. Nüfus artışının temel kaynağıdır.

Ölüm Oranı: Bir yıl içindeki ölümlerin nüfusa oranıdır.

Ortalama Ömür: Belirli bir alanda doğanların ortalama yaşam süresidir. Ortalama ömrün artması yaşlı nüfus oranında artışa yol açar.

Kır ve Kent Nüfusu: Şehirlerde ve kırsal kesimlerde yaşayanların sayıları.