(04.09.2014 tarihli deÄŸiÅŸikliÄŸe göre düzenlenmiÅŸtir.)
DoÄŸal SistemlerA.10.1 KayaçlarKazanım: Kayaçların özellikleri ile yeryüzü ÅŸekillerinin oluÅŸum süreçlerini iliÅŸkilendirir.A.10.2 Su KaynaklarıKazanım: Su kaynaklarını farklı özelliklerine göre sınıflandırır.A.10.3 Toprak OluÅŸumu ve SınıflandırılmasıKazanım: Toprak çeÅŸitliliÄŸini oluÅŸum süreçlerine göre açıklar.A.10.4 Bitki Tür ve Topluluklarının SınıflandırılmasKazanım: Bitki tür ve topluluklarını genel özelliklerine göre sınıflandırır.A.10.5 Yeryüzünde Bitki Topluluklarının DağılışıKazanım: Farklı bitki topluluklarının dağılışı ile iklim ve yer ÅŸekillerini iliÅŸkilendirir.BeÅŸeri SistemlerB.10.1 Nüfus ve ÖzellikleriKazanım: Nüfus özellikleri ve nüfusun önemi hakkında çıkarımlarda bulunur.B.10.2 Dünya ... (Devam)
DoÄŸal SistemlerA.12.1 Sıradışı DoÄŸa OlaylarıKazanım: DoÄŸa olaylarının ekstrem durumlarını ve etkilerini deÄŸerlendirir.A.12.2 Ä°nsan ve DoÄŸa EtkileÅŸimiKazanım: CoÄŸrafi bir bakış açısıyla doÄŸal ve beÅŸerî süreçler arasındaki etkileÅŸime kanıtlar gösterir.A.12.3 Yarından SonraKazanım: DoÄŸal sistemlerdeki deÄŸiÅŸimlerle ilgili geleceÄŸe yönelik çıkarımlarda bulunur.BeÅŸeri SistemlerB.12.1 Ä°lk Kültür MerkezleriKazanım: Dünya üzerinde ilk kültür merkezlerinin ortaya çıkışını ve yayılışını belirleyen faktörleri zaman, süreklilik ve deÄŸiÅŸim açısından deÄŸerlendirir.B.12.2 Ekonomik Faaliyetlerin Sosyal ve Kültürel EtkileriKazanım: Örnek incelemeler yoluyla bir bölgedeki baskın ekonomik faaliyet türünün sosyal ve kültürel yaÅŸama olan etkilerini tartışır.B.12.3 ÅžehirleÅŸme, Sanayi, Göç Ä°liÅŸki... (Devam)
(Kaynak 1) AÅŸağıdaki kavram ağı haritasında küresel ısınmadan etkilenen bazı unsurlar verilmiÅŸtir. Ön bilgilerinizden yararlanarak kutucuklarda belirtilen baÅŸlıklar ile ilgili küresel ısınmanın meydana getirdiÄŸi deÄŸiÅŸimleri boÅŸ bırakılan yerlere yazınız. TARIM: Yükselen sıcaklıklar tropik bölgelerde ürün kaybına neden olurken tahıl üretimi için çok soÄŸuk olan kuzey bölgeleri de tarım için elveriÅŸli hâle gelecektir. ÖrneÄŸin, Sibirya, Kanada hatta Alaska'da artık orta kuÅŸak bitkileri yetiÅŸebilecek. Ancak bu bölgelerdeki tahıl üretimi tropik bölgelerdeki ürün kaybının yerini doldurmaya yetmeyecektir. SAÄžLIK: Sıcaklık artışına baÄŸlı stres ve psikolojik sorunlar ortaya çıkacak, Sıcaklığın artışı ile hava kirliliÄŸi de artmaktadır.Bu da özellikle solunum yolu hastalıkları sonucu ölümlerde artışa yol a&... (Devam)
DoÄŸal SistemlerA.9.1 DoÄŸal UnsurlarKazanım: DoÄŸa ve insan etkileÅŸimini anlamlandırır.A.9.2 DoÄŸa, Ä°nsan ve CoÄŸrafyaKazanım: DoÄŸa ve insan etkileÅŸimini ortaya koymada coÄŸrafyanın rolünü algılar.A.9.3 DoÄŸal SistemlerKazanım: DoÄŸal sistemlerin coÄŸrafyanın konuları içerisindeki yerini belirler.A.9.4 Harita BilgisiKazanım: Bilgileri haritalara aktarmada kullanılan yöntem ve teknikleri kullanım amaçları açısından karşılaÅŸtırır.A.9.5 CoÄŸrafi Koordinat SistemiKazanım: Koordinat sistemi ve haritayı oluÅŸturan unsurlardan yola çıkarak zaman ve yere ait özellikler hakkında çıkarımlarda bulunur.A.9.6 Ä°zohipslerKazanım: EÅŸ yükselti eÄŸrileriyle çizilmiÅŸ bir harita üzerinde ana yer ÅŸekillerini ayırt eder.A.9.7 Dünya'nın Åžekli ve HareketleriKazanım: Dünyanın ÅŸekli ve hareketlerinin etkilerini yorumlar.A.9.8 Atmosfer ve ÖzellikleriKazanım: Atmosferin özellikler... (Devam)
Her bilim dalı konuları kendi ilkeleri çerçevesinde ele alır. CoÄŸrafyanın da ilkeleri yani prensipleri vardır. Bunları üç kategoride toplayabiliriz;
Nedensellik (Sebep-Sonuç) Ä°lkesi Tüm bilimlerde olduÄŸu gibi coÄŸrafya da olayların neden ve sonuçları üzerinde durur. Neden sorusu CoÄŸrafi olayların nedenleri üzerinde yoÄŸunlaşılmasını amaçlar. ÖrneÄŸin; - YaÄŸmur nasıl yaÄŸar?- Deprem neden oluÅŸur?- Erozyonun nedenleri nelerdir?
Karşılıklı Ä°lgi (BaÄŸlantı) Ä°lkesi CoÄŸrafyada olaylar incelenirken etkiledikleri diÄŸer olaylarla olan baÄŸlantıları da incelenir. Ä°nsan ve doÄŸa etkileÅŸim içerisindedir. DoÄŸal olayların beÅŸeri olayları etkilemesi, beÅŸeri olayların da doÄŸal olayları etkilemesi baÄŸlantı ilkesine örnektir. ÖrneÄŸin; - Su kaynakları ile tarım alanları baÄŸlantılı mıdır?- GüneÅŸ ışınlarının düÅŸme açısı sı... (Devam)
Her bilimin kendine özgü ya da en çok kullandığı prensipleri vardır. Coğrafya biliminin 3 prensibi vardır. Bunlar sırasıyla:
Dağılış: Coğrafya araştırmalarına neden olan konuların belirli bir alandaki yayılışı ve bulunuş biçimleri, dağılış olarak ifade edilir.
Coğrafyada bir konunun veya olayın dağılışı belirtilirken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta yayılış biçimlerinin ayrı ayrı ifade edilmesidir.
Yatay Dağılış: Harita üzerinde gösterilmesi. Örneğin Tarım Alanlarının Türkiye'deki Dağılışı haritasından tarım alanlarının nerede bulunduğu, yüzölçümlerinin ne kadar olduğu hakkında bilgiler anlaşılabilir.
Dikey Dağılış: Harita üzerinde eşyükselti eğrilerini kullanarak dikey dağılış gösterilebilir. Türkiye Fiziki haritasından ülkemizdeki bir yerin yüksekliği saptanabilir.
Zamanda Dağılış: Belirli zaman aralığında elde edilmiş veriler bir grafik üzerinde gösterilir. Ör... (Devam)
e) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu tuzluluğu ve sıcaklığı azalır.
Ekvator ve çevresi sıcak olduğu için burada bulunan su yüzeylerinde (okyanus, deniz, göl) buharlaşma fazladır. Bunun bir sonucu olarak tuzluluk d... (Devam)
Bu yazımızda aralarındaki yükselti farkı ve yatay uzaklığı bilinen iki nokta arasındaki eğimin nasıl hesaplanacağı ile ilgili bilgi verdik. (Devam)
SORU 1: 1/1200000 ölçekli bir haritada iki ÅŸehir arası 8 cm olarak ölçülmüÅŸtür. Ä°ki kent arası gerçekte kaç km dir? Çözüm Harita uzunluÄŸu ve ölçek biliniyor. Bizden gerçek uzunluÄŸun kaç km olduÄŸu isteniyor. Kullanacağımız formül:
Soruda verilenleri formülde yerlerine yazıyoruz. Gerçek Uzunluk = 8 * 1200000 = 9600000 Elde ettiÄŸimiz sonuç santimetredir. Bunu kilometreye çevirerek soruda istendiÄŸi gibi cevabı buluruz. Bunun için beÅŸ sıfır sileriz. 9600000 cm = 96 km SORU 2: 1/1000000 ölçekli bir haritada iki ÅŸehir arası 15 cm olarak ölçülmüÅŸtür. Ä°ki kent arası gerçekte kaç km dir? Çözüm Harita uzunluÄŸu ve ölçek biliniyor. Bizden gerçek uzunluÄŸun kaç km olduÄŸu isteniyor. Kullanacağımız formül:
Yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuş bakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasıyla oluşan çizimlere harita denir. Haritacılık bilimine ise kartoğrafya denir.
Haritalar, coğrafyada en çok kullanılan araçlardan biridir. Haritalardan başka küreler, krokiler, grafik ve şekiller, fotoğraflar coğrafyada kullanılan araçlardır.
Yeryüzünün bütününe ya da bir kısmına, yandan belli bir açı ile bakılırsa, öndeki yükseltiler arkadaki özelliklerin görülmesini engeller. Bu nedenle haritalar çizilirken yeryüzüne tam tepeden bakılmalıdır.
Önceden yerden yapılan ölçümler sonucu elde edilen verilerle yeryüzünün tepeden görünümleri sağlanıyordu. Günümüzde haritalar çizilirken uçaktan ya da uydulardan çekilmiş fotoğraflardan yararlanılmaktadır. Bu yeni harita yöntemine fotogrametri denir.
Bir çizimin harita olabilmesi için bazı şartlar vardır:
Eğer haritanın ölçeği ve gerçekte kaç km olduğu biliniyorsa aşağıdaki formülle harita uzunluğu bulunabilir.
Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçeğin Paydası
Harita uzunluÄŸu genellikle santimetre (cm) olarak ifade edilir.
Soru 1: Gerçekte 6 km mesafe bulunan iki kasaba arasındaki uzaklık 1/300000 ölçekli haritada kaç cm olarak gösterilir
Gerçek Uzunluk = 6 km = 600000 cm (5 sıfır ekleyerek santimetreye çevirdik)
Ölçek Paydası: 300000
Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçeğin Paydası Harita Uzunluğu = 600000 / 300000 Harita Uzunluğu = 2 cm
Soru 2: 1/400000 ölçekli bir haritada 20 cm olarak gösterilen uzaklık, 1/200000 ölçekli bir haritada kaç cm gösterilir?
Soruda iki tane harita bulunmaktadır. Birinin ölçeği ve harita uzunluğu bilinirken diğerinin sadece ölçeği biliniyor. Öncelikle birinci haritadan gerçek uzunluğu bulmalıyız.
SORU 1: Gerçekte 30 km mesafe bulunan iki kasaba arasındaki uzaklık 1/500000 ölçekli haritada kaç cm olarak gösterilir? Çözüm Soruda ölçek ve gerçek uzunluk verilmiÅŸ, harita uzunluÄŸu isteniyor. Bu durumda aÅŸağıdaki formülü kullanırız:
ÖlçeÄŸin paydası santimetredir. Bölme iÅŸlemini yaparken birimler eÅŸit olmalı. Bu nedenle gerçek uzunluÄŸu cm'ye çeviririz. Bunun için de 5 sıfır ekleriz. 30 km = 3000000 cm Soruda verilenleri formülde yerlerine yazıyoruz. Harita UzunluÄŸu = 3000000 / 500000 = 6 cm SORU 2: Gerçekte 40 km mesafe bulunan iki kasaba arasındaki uzaklık 1/200000 ölçekli haritada kaç cm olarak gösterilir? Çözüm Soruda ölçek ve gerçek uzunluk verilmiÅŸ, harita uzunluÄŸu isteniyor. Bu durumda aÅŸağıdaki formülü kullanırız:
Yeryüzü ÅŸekillerinin birebir haritasını çizmek mümkün deÄŸildir. Bu nedenle haritadaki gerçek uzunluklar belli bir ölçek dahilinde küçültülerek haritaya aktarılır. Haritadaki bu küçültme oranına ölçek denir.
Ölçek iki ÅŸekilde ifade edilir: 1. Kesir Ölçek, 2. Çizgi Ölçek
1. Kesir Ölçek Küçültme oranının kesirli sayılarla ifade edildiÄŸi ölçek türüdür. Pay her zaman 1’dir. ÖrneÄŸin;1/100.000, 1/250.000, 1/1.000.000 gibi... Kesir ölçekte birim yazılmaz. Her zaman santimetre (cm) cinsindedir. Pay ile paydanın birimleri her zaman birbirine eÅŸittir. ÖrneÄŸin; 1/100.000 = Haritalarda küçültme oranı aksi belirtilmemiÅŸse santimdir. Ama farklı birimlere çevrilmesi isteniyorsa ÅŸu ÅŸekilde yapılır:
SORU 1: ÖlçeÄŸi verilmemiÅŸ bir haritada iki nokta arası gerçek uzunluk 24 km dir. Bu uzunluk haritada 4 cm ile gösterilmiÅŸ ise haritanın ölçeÄŸi nedir? Çözüm: Soruda gerçek uzunluk ve harita uzunluÄŸu verilmiÅŸtir. Bizden haritanın ölçeÄŸini bulmamız istenmektedir. Kullanacağımız formül:
Ölçek her zaman santimetre (cm) ile ifade edilir. Bu nedenle gerçek uzunluÄŸu km'den cm'ye çevirmemiz gerekli. Bunun için beÅŸ tane sıfır ekliyoruz: Gerçek Uzunluk = 24 * 100000 = 2400000 Åžimdi formülü yazabilir ve varsa sadeleÅŸtirmeyi yapabiliriz: Ölçek = Harita UzunluÄŸu / Gerçek Uzunluk = 4/2400000 = 1/600000 SORU 2: ÖlçeÄŸi verilmemiÅŸ bir haritada iki nokta arası gerçek uzunluk 30 km dir. Bu uzunluk haritada 3 cm ile gösterilmiÅŸ ise haritanın ölçeÄŸi nedir? Çözüm Soruda ger... (Devam)
1/200000 kesir ölçeÄŸini çizgi ölçeÄŸe çevilelim: Her biri 1 cm uzunluÄŸunda beÅŸ çentikli bir doÄŸru çizip birimine km yazalım¹, Ä°kinci çentiÄŸin üzerine sıfır koyalım;
Kesir ölçeÄŸin paydasını cm’den km’ye çevirelim: 200000 cm = 2 km Çıkan sonucu sıfırın yanlarına yazıp saÄŸa doÄŸru bir kat arttırarak yazalım:
2. Çizgi ÖlçeÄŸi Kesir ÖlçeÄŸe Çevirmek
Yukarıdaki çizgi ölçeÄŸi kesir ölçeÄŸe çevirirken ölçek formülünü yazarız, harita uzunluÄŸu ve gerçek uzunluÄŸu tek çentiÄŸe göre² hesaplarız:
NOTLAR: 1. Kesir ölçeÄŸi çizgi ölçeÄŸe çevirirken birim km olmak zorunda deÄŸi... (Devam)
Haritalardaki şekil ve alan bozulmalarının en aza indirilebilmesi için oluşturulan özel çizim yöntemlerine projeksiyon ya da iz düşüm yöntemleri denir.
Projeksiyonların bazıları uzunluk, bazıları açı, bazıları ise alanları gerçeğe daha yakın gösterir. Projeksiyonlar iz düşüm (yükseltinin sıfır kabul edilmesi) esasına göre çizildiğinden engebesi fazla olan yerlerin iz düşüm yüz ölçüm ile gerçek yüz ölçümleri arasındaki fark fazladır.
Örneğin yurdumuzda Doğu Anadolu ile Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde iz düşüm yüz ölçüm ile gerçek yüz ölçüm arasındaki fark çok fazladır.
Harita çiziminde kullanılan başlıca projeksiyon tipleri silindirik, konik ve düzlem projeksiyonlardır.
1. Silindir Projeksiyon
Bu projeksiyonda harita alanı açılmış bir silindir üzerine aktarılır. Bu projeksiyonla çizilen haritalarda ekvator çevresinde doğruya yakın görünümler elde edilirken kutuplara doğru önemli ... (Devam)