Dünya’nın Şeklinin Sonuçları

1. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür. Buna bağlı olarak;


a) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzar.


b) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının uzaya yansıma oranı artar.


c) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe ortalama sıcaklıklar azalır.

Ortalama sıcaklıklar Ekvator ve çevresinde yüksek, kutuplar ve çevresinde düşüktür.


d) Güneş ışınlarının geliş açısındaki farklığa bağlı olarak sıcaklık kuşakları oluşmuştur.

Üç sıcaklık kuşağı bulunur: Sıcak kuşak, ılıman kuşak ve soğuk kuşak.


e) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu tuzluluğu ve sıcaklığı azalır.

Ekvator ve çevresi sıcak olduğu için burada bulunan su yüzeylerinde (okyanus, deniz, göl) buharlaşma fazladır. Bunun bir sonucu olarak tuzluluk da fazladır. Tuzluluk oranı kutuplara doğru gidildikçe azalır.


f) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe kalıcı kar sınırı yükseltisi azalır.

Kalıcı Kar Sınırı yıl boyunca karların hiç erimeden yerde kaldığı yerlerin başladığı en yüksek yükseltiyi ifade eder.

Ekvator yıl boyunca sıcaktır. Bu nedenle kalıcı karları görmek için çok yükseklere bakmamız gerekir. Ekvator çevresindeki dağlarda kalıcı karlar yaklaşık olarak 5500 metre ve yukarısında görülürler.

Kutuplara doğru kalıcı kar sınırı giderek alçalır. En sonunda 70-80° enlemlerine vardığımızda kalıcı karların deniz seviyesine kadar alçaldığını ve artık yerin tamamen yıl boyunca erimeyen karlarla kaplandığını görürüz.


g) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe gölge boyu uzar.

Işık ne kadar dik açıyla geliyorsa gölge boyu o kadar kısa olur. Ekvator ve çevresinde dik açılarla geldiği için en kısa gölge boyu buralarda görülür. Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır. Buna bağlı olarak gölge boyu da giderek uzar.

Not: Güneş ışınları;

45°'den daha dik bir açıyla geliyorsa gölgemiz boyumuza göre daha kısadır,

45°lik açıyla geliyorsa boyumuz ile gölgemiz aynı uzunluktadır,

45°'den daha küçük bir açıyla geliyorsa gölgemiz boyumuzdan daha uzundur.




h) Güneş ışınlarının geliş açısındaki farklığa bağlı olarak termik basınç kuşakları oluşmuştur.

Dünya üzerinde iki sürekli termik basınç alanı vardır. Bunlar Ekvator üzerinde oluşan sürekli termik alçak basınç ve kutuplar üzerinde oluşan sürekli termik yüksek basınçtır.

Termik basınçların oluşmasının nedeni Dünyanın şeklidir.


i) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe bitki türleri ve iklimler değişir.

Ekvator ve çevresinde yıl boyunca yeşil kalan geniş yapraklı ormanlar geniş yer tutar, kutuplara doğru ağaçların yaprak boyları ve şekilleri farklılaşır. Kutuplara yaklaştıkça sadece iğne yapraklı çam ağaçları görülmeye başlar ve kutuplarda sıcaklığın iyice azalmasına bağlı olarak bitkiler tamamen ortadan kalkar.

Ekvator yıl boyunca sıcaktır ve Ekvator çevresinde sıcak iklimler görülür. Kutuplar ise yıl boyunca soğuktur ve burada soğuk iklimler görülür.


Not: Yukarıda sayılan maddeler bulunulan enleme göre farklılık gösterir.


2. Dünyanın bir yarısı aydınlıkken, diğer yarısı karanlıkta kalır.

Gece ile gündüzü birbirinden ayıran çizgiye aydınlanma çemberi denir. Aydınlanma çemberi Dünyanın şeklinin bir sonucudur.


3. Kutuplar, yerin merkezine daha yakın olduğu için Ekvator’dan kutuplara doğru yerçekimi artar.

Yerçekimi dünyanın her yerinde aynı değildir. Dünyanın merkezine yaklaştıkça yerçekimi artar. Kutuplar yerin merkezine daha yakın olduğu için burada yerçekimi fazladır. Ekvator'a doğru gidildikçe yerçekimi azalır.


4. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyu ile meridyenler arasındaki uzaklık azalır.

Paralel Ekvator çizgisine paralel olarak çizilmiş hayali çemberlerdir. Ekvator en uzun paralel kabul edilir. Kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır. 90° paraleli nokta şeklinde olup kutup noktası adını alır.

Meridyen kutup noktalarını birleştiren ve birer derecelik açılarla çizilen hayali yarım çemberlerdir. Bunların uzunlukları eşittir. Ancak Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe aralarındaki mesafe azalır. Ekvator çizgisi üzerinde birbirine komşu iki meridyen arasındaki mesafe en fazladır. Bu mesafe kutuplara doğru giderek azalır ve kutup noktasında tüm meridyenler birleşir.




5. Dünyanın dönüş hızı (çizgisel hız) Ekvatordan kutuplara doğru azalır.

Çizgisel hız, Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızını ifade eder. Bu hız Ekvator'da fazladır. Kutuplara doğru gidildikçe çizgisel hız azalır.



NOT: Çizgisel hız ve açısal hız birbirinden farklı kavramlardır. Çizgisel hız Dünyanın herhangi bir yerindeki Dünyanın dönüş hızını ifade eder ve bulunulan enleme göre değişir. Açısal hız ise birim zamanda yapılan hareketin açısal değerini ifade eder. Açısal hız Dünyanın her yerinde aynıdır. Tüm enlemlerde 1 günde 360 derece, 1 saatte 15 derece dönüş gerçekleşir.


6. Haritalarda bozulmalar meydana gelir.

Dünya küresel bir şekle sahiptir. Nasıl bir portakalın kabuklarını düzleştiremiyorsanız yeryüzünü de tam olarak düzleştirmeniz mümkün değil. Bu nedenle haritalar tam olarak gerçeği göstermezler.




7. Kuzey yarım kürede ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe Kutup yıldızının görünme açısı büyür.




8. Alacakaranlık (tan–grup vakitleri) süresi ekvatordan kutuplara doğru uzar. Güneşin ufukta kalma süresi ekvatordan kutuplara doğru uzar.

Tan vakti: Sabah havanın aydınlanmaya başlamasından Güneş'in ufuk çizgisine ulaştığı ana kadar geçer süredir.

Grup vakti: Akşam Güneş'in tam olarak batmasından havadaki aydınlığın son bulduğu ana kadar olan süredir.

Tan ve grup vakitlerinde gökyüzü alacakaranlıktır. Bu süre Ekvator'da çok kısadır. Gökyüzü hızlı bir şekilde aydınlanır. Ancak kutuplara doğru gidildikçe bu süre uzar. Hatta kutuplarda bu süre o kadar uzundur ki Güneş ufuk çizgisine 6 ay boyunca ulaşmayabilir ya da 6 ay hiç batmayabilir.