(04.09.2014 tarihli değişikliğe göre düzenlenmiştir.)
Doğal SistemlerA.10.1 KayaçlarKazanım: Kayaçların özellikleri ile yeryüzü şekillerinin oluşum süreçlerini ilişkilendirir.A.10.2 Su KaynaklarıKazanım: Su kaynaklarını farklı özelliklerine göre sınıflandırır.A.10.3 Toprak Oluşumu ve SınıflandırılmasıKazanım: Toprak çeşitliliğini oluşum süreçlerine göre açıklar.A.10.4 Bitki Tür ve Topluluklarının SınıflandırılmasKazanım: Bitki tür ve topluluklarını genel özelliklerine göre sınıflandırır.A.10.5 Yeryüzünde Bitki Topluluklarının DağılışıKazanım: Farklı bitki topluluklarının dağılışı ile iklim ve yer şekillerini ilişkilendirir.Beşeri SistemlerB.10.1 Nüfus ve ÖzellikleriKazanım: Nüfus özellikleri ve nüfusun önemi hakkında çıkarımlarda bulunur.B.10.2 Dünya ... (Devam)
Doğal SistemlerA.12.1 Sıradışı Doğa OlaylarıKazanım: Doğa olaylarının ekstrem durumlarını ve etkilerini değerlendirir.A.12.2 İnsan ve Doğa EtkileşimiKazanım: Coğrafi bir bakış açısıyla doğal ve beşerî süreçler arasındaki etkileşime kanıtlar gösterir.A.12.3 Yarından SonraKazanım: Doğal sistemlerdeki değişimlerle ilgili geleceğe yönelik çıkarımlarda bulunur.Beşeri SistemlerB.12.1 İlk Kültür MerkezleriKazanım: Dünya üzerinde ilk kültür merkezlerinin ortaya çıkışını ve yayılışını belirleyen faktörleri zaman, süreklilik ve değişim açısından değerlendirir.B.12.2 Ekonomik Faaliyetlerin Sosyal ve Kültürel EtkileriKazanım: Örnek incelemeler yoluyla bir bölgedeki baskın ekonomik faaliyet türünün sosyal ve kültürel yaşama olan etkilerini tartışır.B.12.3 Şehirleşme, Sanayi, Göç İlişki... (Devam)
(Kaynak 1) Aşağıdaki kavram ağı haritasında küresel ısınmadan etkilenen bazı unsurlar verilmiştir. Ön bilgilerinizden yararlanarak kutucuklarda belirtilen başlıklar ile ilgili küresel ısınmanın meydana getirdiği değişimleri boş bırakılan yerlere yazınız. TARIM: Yükselen sıcaklıklar tropik bölgelerde ürün kaybına neden olurken tahıl üretimi için çok soğuk olan kuzey bölgeleri de tarım için elverişli hâle gelecektir. Örneğin, Sibirya, Kanada hatta Alaska'da artık orta kuşak bitkileri yetişebilecek. Ancak bu bölgelerdeki tahıl üretimi tropik bölgelerdeki ürün kaybının yerini doldurmaya yetmeyecektir. SAĞLIK: Sıcaklık artışına bağlı stres ve psikolojik sorunlar ortaya çıkacak, Sıcaklığın artışı ile hava kirliliği de artmaktadır.Bu da özellikle solunum yolu hastalıkları sonucu ölümlerde artışa yol a&... (Devam)
Doğal SistemlerA.9.1 Doğal UnsurlarKazanım: Doğa ve insan etkileşimini anlamlandırır.A.9.2 Doğa, İnsan ve CoğrafyaKazanım: Doğa ve insan etkileşimini ortaya koymada coğrafyanın rolünü algılar.A.9.3 Doğal SistemlerKazanım: Doğal sistemlerin coğrafyanın konuları içerisindeki yerini belirler.A.9.4 Harita BilgisiKazanım: Bilgileri haritalara aktarmada kullanılan yöntem ve teknikleri kullanım amaçları açısından karşılaştırır.A.9.5 Coğrafi Koordinat SistemiKazanım: Koordinat sistemi ve haritayı oluşturan unsurlardan yola çıkarak zaman ve yere ait özellikler hakkında çıkarımlarda bulunur.A.9.6 İzohipslerKazanım: Eş yükselti eğrileriyle çizilmiş bir harita üzerinde ana yer şekillerini ayırt eder.A.9.7 Dünya'nın Şekli ve HareketleriKazanım: Dünyanın şekli ve hareketlerinin etkilerini yorumlar.A.9.8 Atmosfer ve ÖzellikleriKazanım: Atmosferin özellikler... (Devam)
Her bilim dalı konuları kendi ilkeleri çerçevesinde ele alır. Coğrafyanın da ilkeleri yani prensipleri vardır. Bunları üç kategoride toplayabiliriz;
Nedensellik (Sebep-Sonuç) İlkesi Tüm bilimlerde olduğu gibi coğrafya da olayların neden ve sonuçları üzerinde durur. Neden sorusu Coğrafi olayların nedenleri üzerinde yoğunlaşılmasını amaçlar. Örneğin; - Yağmur nasıl yağar?- Deprem neden oluşur?- Erozyonun nedenleri nelerdir?
Karşılıklı İlgi (Bağlantı) İlkesi Coğrafyada olaylar incelenirken etkiledikleri diğer olaylarla olan bağlantıları da incelenir. İnsan ve doğa etkileşim içerisindedir. Doğal olayların beşeri olayları etkilemesi, beşeri olayların da doğal olayları etkilemesi bağlantı ilkesine örnektir. Örneğin; - Su kaynakları ile tarım alanları bağlantılı mıdır?- Güneş ışınlarının düşme açısı sı... (Devam)
Her bilimin kendine özgü ya da en çok kullandığı prensipleri vardır. Coğrafya biliminin 3 prensibi vardır. Bunlar sırasıyla:
Dağılış: Coğrafya araştırmalarına neden olan konuların belirli bir alandaki yayılışı ve bulunuş biçimleri, dağılış olarak ifade edilir.
Coğrafyada bir konunun veya olayın dağılışı belirtilirken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta yayılış biçimlerinin ayrı ayrı ifade edilmesidir.
Yatay Dağılış: Harita üzerinde gösterilmesi. Örneğin Tarım Alanlarının Türkiye'deki Dağılışı haritasından tarım alanlarının nerede bulunduğu, yüzölçümlerinin ne kadar olduğu hakkında bilgiler anlaşılabilir.
Dikey Dağılış: Harita üzerinde eşyükselti eğrilerini kullanarak dikey dağılış gösterilebilir. Türkiye Fiziki haritasından ülkemizdeki bir yerin yüksekliği saptanabilir.
Zamanda Dağılış: Belirli zaman aralığında elde edilmiş veriler bir grafik üzerinde gösterilir. Ör... (Devam)
1. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür. Buna bağlı olarak;
a) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzar.
b) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının uzaya yansıma oranı artar.
c) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe ortalama sıcaklıklar azalır.
Ortalama sıcaklıklar Ekvator ve çevresinde yüksek, kutuplar ve çevresinde düşüktür.
d) Güneş ışınlarının geliş açısındaki farklığa bağlı olarak sıcaklık kuşakları oluşmuştur.
Üç sıcaklık kuşağı bulunur: Sıcak kuşak, ılıman kuşak ve soğuk kuşak.
e) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu tuzluluğu ve sıcaklığı azalır.
Ekvator ve çevresi sıcak olduğu için burada bulunan su yüzeylerinde (okyanus, deniz, göl) buharlaşma fazladır. Bunun bir sonucu olarak tuzluluk da fazladır. Tuzluluk oranı kutuplara ... (Devam)
SORU 1: 1/1200000 ölçekli bir haritada iki şehir arası 8 cm olarak ölçülmüştür. İki kent arası gerçekte kaç km dir? Çözüm Harita uzunluğu ve ölçek biliniyor. Bizden gerçek uzunluğun kaç km olduğu isteniyor. Kullanacağımız formül:
Soruda verilenleri formülde yerlerine yazıyoruz. Gerçek Uzunluk = 8 * 1200000 = 9600000 Elde ettiğimiz sonuç santimetredir. Bunu kilometreye çevirerek soruda istendiği gibi cevabı buluruz. Bunun için beş sıfır sileriz. 9600000 cm = 96 km SORU 2: 1/1000000 ölçekli bir haritada iki şehir arası 15 cm olarak ölçülmüştür. İki kent arası gerçekte kaç km dir? Çözüm Harita uzunluğu ve ölçek biliniyor. Bizden gerçek uzunluğun kaç km olduğu isteniyor. Kullanacağımız formül:
Yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuş bakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasıyla oluşan çizimlere harita denir. Haritacılık bilimine ise kartoğrafya denir.
Haritalar, coğrafyada en çok kullanılan araçlardan biridir. Haritalardan başka küreler, krokiler, grafik ve şekiller, fotoğraflar coğrafyada kullanılan araçlardır.
Yeryüzünün bütününe ya da bir kısmına, yandan belli bir açı ile bakılırsa, öndeki yükseltiler arkadaki özelliklerin görülmesini engeller. Bu nedenle haritalar çizilirken yeryüzüne tam tepeden bakılmalıdır.
Önceden yerden yapılan ölçümler sonucu elde edilen verilerle yeryüzünün tepeden görünümleri sağlanıyordu. Günümüzde haritalar çizilirken uçaktan ya da uydulardan çekilmiş fotoğraflardan yararlanılmaktadır. Bu yeni harita yöntemine fotogrametri denir.
Bir çizimin harita olabilmesi için bazı şartlar vardır:
Eğer haritanın ölçeği ve gerçekte kaç km olduğu biliniyorsa aşağıdaki formülle harita uzunluğu bulunabilir.
Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçeğin Paydası
Harita uzunluğu genellikle santimetre (cm) olarak ifade edilir.
Soru 1: Gerçekte 6 km mesafe bulunan iki kasaba arasındaki uzaklık 1/300000 ölçekli haritada kaç cm olarak gösterilir
Gerçek Uzunluk = 6 km = 600000 cm (5 sıfır ekleyerek santimetreye çevirdik)
Ölçek Paydası: 300000
Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçeğin Paydası Harita Uzunluğu = 600000 / 300000 Harita Uzunluğu = 2 cm
Soru 2: 1/400000 ölçekli bir haritada 20 cm olarak gösterilen uzaklık, 1/200000 ölçekli bir haritada kaç cm gösterilir?
Soruda iki tane harita bulunmaktadır. Birinin ölçeği ve harita uzunluğu bilinirken diğerinin sadece ölçeği biliniyor. Öncelikle birinci haritadan gerçek uzunluğu bulmalıyız.
SORU 1: Gerçekte 30 km mesafe bulunan iki kasaba arasındaki uzaklık 1/500000 ölçekli haritada kaç cm olarak gösterilir? Çözüm Soruda ölçek ve gerçek uzunluk verilmiş, harita uzunluğu isteniyor. Bu durumda aşağıdaki formülü kullanırız:
Ölçeğin paydası santimetredir. Bölme işlemini yaparken birimler eşit olmalı. Bu nedenle gerçek uzunluğu cm'ye çeviririz. Bunun için de 5 sıfır ekleriz. 30 km = 3000000 cm Soruda verilenleri formülde yerlerine yazıyoruz. Harita Uzunluğu = 3000000 / 500000 = 6 cm SORU 2: Gerçekte 40 km mesafe bulunan iki kasaba arasındaki uzaklık 1/200000 ölçekli haritada kaç cm olarak gösterilir? Çözüm Soruda ölçek ve gerçek uzunluk verilmiş, harita uzunluğu isteniyor. Bu durumda aşağıdaki formülü kullanırız:
İnsanlar yaşayabilmek ve yaşam düzeylerini yükseltebilmek için çeşitli bilgilere ihtiyaç duyarlar. Bunlardan birisi de coğrafi bilgilerdir.
Coğrafya derslerinde öğrendiğimiz bilgiler, bizlerin hayatını çeşitli yönlerden ilgilendirir ve bizlere çeşitli konularda yardımcı olur.
Bunlardan başlıcaları:
- Yer ve yön bulmada yarar sağlar. - Haritalardan yararlanmamızı sağlar. - Yurt sevgisi kazandırır, vatandaşlık bağlarının güçlenmesini sağlar. - Ülkemizi diğer ülkelerle karşılaştırmamızı sağlar. - Kalkınma planları hazırlanmasında yardımcı olur. - Çevre bilinci kazandırır. - Savaş sırasında bilgilerden ve haritalardan faydalanılır. (Devam)
Yeryüzü şekillerinin birebir haritasını çizmek mümkün değildir. Bu nedenle haritadaki gerçek uzunluklar belli bir ölçek dahilinde küçültülerek haritaya aktarılır. Haritadaki bu küçültme oranına ölçek denir.
Ölçek iki şekilde ifade edilir: 1. Kesir Ölçek, 2. Çizgi Ölçek
1. Kesir Ölçek Küçültme oranının kesirli sayılarla ifade edildiği ölçek türüdür. Pay her zaman 1’dir. Örneğin;1/100.000, 1/250.000, 1/1.000.000 gibi... Kesir ölçekte birim yazılmaz. Her zaman santimetre (cm) cinsindedir. Pay ile paydanın birimleri her zaman birbirine eşittir. Örneğin; 1/100.000 = Haritalarda küçültme oranı aksi belirtilmemişse santimdir. Ama farklı birimlere çevrilmesi isteniyorsa şu şekilde yapılır:
SORU 1: Ölçeği verilmemiş bir haritada iki nokta arası gerçek uzunluk 24 km dir. Bu uzunluk haritada 4 cm ile gösterilmiş ise haritanın ölçeği nedir? Çözüm: Soruda gerçek uzunluk ve harita uzunluğu verilmiştir. Bizden haritanın ölçeğini bulmamız istenmektedir. Kullanacağımız formül:
Ölçek her zaman santimetre (cm) ile ifade edilir. Bu nedenle gerçek uzunluğu km'den cm'ye çevirmemiz gerekli. Bunun için beş tane sıfır ekliyoruz: Gerçek Uzunluk = 24 * 100000 = 2400000 Şimdi formülü yazabilir ve varsa sadeleştirmeyi yapabiliriz: Ölçek = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk = 4/2400000 = 1/600000 SORU 2: Ölçeği verilmemiş bir haritada iki nokta arası gerçek uzunluk 30 km dir. Bu uzunluk haritada 3 cm ile gösterilmiş ise haritanın ölçeği nedir? Çözüm Soruda ger... (Devam)
1/200000 kesir ölçeğini çizgi ölçeğe çevilelim: Her biri 1 cm uzunluğunda beş çentikli bir doğru çizip birimine km yazalım¹, İkinci çentiğin üzerine sıfır koyalım;
Kesir ölçeğin paydasını cm’den km’ye çevirelim: 200000 cm = 2 km Çıkan sonucu sıfırın yanlarına yazıp sağa doğru bir kat arttırarak yazalım:
2. Çizgi Ölçeği Kesir Ölçeğe Çevirmek
Yukarıdaki çizgi ölçeği kesir ölçeğe çevirirken ölçek formülünü yazarız, harita uzunluğu ve gerçek uzunluğu tek çentiğe göre² hesaplarız:
NOTLAR: 1. Kesir ölçeği çizgi ölçeğe çevirirken birim km olmak zorunda deği... (Devam)
Haritalardaki şekil ve alan bozulmalarının en aza indirilebilmesi için oluşturulan özel çizim yöntemlerine projeksiyon ya da iz düşüm yöntemleri denir.
Projeksiyonların bazıları uzunluk, bazıları açı, bazıları ise alanları gerçeğe daha yakın gösterir. Projeksiyonlar iz düşüm (yükseltinin sıfır kabul edilmesi) esasına göre çizildiğinden engebesi fazla olan yerlerin iz düşüm yüz ölçüm ile gerçek yüz ölçümleri arasındaki fark fazladır.
Örneğin yurdumuzda Doğu Anadolu ile Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde iz düşüm yüz ölçüm ile gerçek yüz ölçüm arasındaki fark çok fazladır.
Harita çiziminde kullanılan başlıca projeksiyon tipleri silindirik, konik ve düzlem projeksiyonlardır.
1. Silindir Projeksiyon
Bu projeksiyonda harita alanı açılmış bir silindir üzerine aktarılır. Bu projeksiyonla çizilen haritalarda ekvator çevresinde doğruya yakın görünümler elde edilirken kutuplara doğru önemli ... (Devam)