KITA VE OKYANUSLARIN KONUMU VETÄ°CARET YOLLARININ DEĞİŞİMÄ° Ä°lk çaÄŸda insanoÄŸlunun bildiÄŸi Dünya’nın sınırları oldukça dardı. Mısır, Roma, Yunan, Anadolu uygarlıkları arasında kalan Akdeniz Havzası ve DoÄŸu’da yer alan Ä°ran, Orta Asya, Hint, Çin uygarlıklarının bulunduÄŸu bölgeler kabaca o dönemin insanlarının bildiÄŸi Dünyanın sınırlarını oluÅŸturmaktaydı. Günümüzde de Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının oluÅŸturduÄŸu doÄŸu yarımküre topraklarına “Eski Dünya” adı verilmektedir. - Eski Dünya’da ticari faaliyetler oldukça eski dönemlerde baÅŸlamıştır. Bunlardan en eski olanları kervanlar aracılığı ile yapılan kara ticaretidir. DiÄŸeri ise özellikle DoÄŸu Akdeniz ve Ege yöresinde büyük geliÅŸme kaydetmiÅŸ olan deniz ticaretidir. - Ä°lk ÇaÄŸ’da Asya’daki üretim merkezlerinden kara yolu... (Devam)
Bir okyanus ile bağlantısı bulunan geniş su kütleleridir. Sınırı çizilemeyen ve bir okyanusa komşu olan deniz kenar deniz olarak adlandırılır. Akdeniz bir kenar denizdir. Sınırı çizilebilen ve başka bir denize komşu denizler ise iç deniz olarak adlandırılır. Buna Karadeniz örnek verilebilir.
Belli başlı denizler: Akdeniz, Baltık Denizi, Adriya Denizi, Ege Denizi, Karadeniz, Kızıldeniz, Karayip Denizi, Umman Denizi, Japon Denizi.
Deniz ve okyanusların tuzluluk oranı sıcaklık, yağış, rüzgar vb. bağlıdır. Dalga oluşma sebebi ise rüzgar, deprem, volkanizma vb. dir. (Devam)
Doğal çevreyi oluşturan dört temel sistem vardır. Bunlar; taş küre (litosfer), su küre (hidrosfer), hava küre (atmosfer) ve canlılar küresi (biyosfer) dir. Bu sistemler birbiriyle etkileşim halindedirler.
Litosfer: Katı olan yer kabuğunu, yarı sıvı durumundaki mantoyu ve sıvı durumdaki çekirdeği içerir.en dış kısmıdır. Litosfere taş küre denilmesinin nedeni bileşiminin katı veya erimiş haldeki kayaçlardan oluşmasıdır. Okyanus tabanları, sıradağlar, vadiler, platolar litosfere ait yer şekilleridir. Depremler ve volkanlar, litosferde meydana gelen olaylardır.
Hidrosfer: Katı, sıvı ve gaz haldeki tüm sulardan oluşan küredir. Su küre olarak da bilinen hidrosfer, litosferin ve atmosferin belli bir kesiminde bulunan suları kapsar. Hidrosferdeki suların çok az bir kısmı tatlıdır. Tatlı suların çoğunluğunu donmuş halde bulunan buzullar oluşturur. Ayrıca nehir, yer altı suları ve göllerin de çoğu tatlı sudur. Yeryüzünd... (Devam)
Ø Deprem bölgeleri ile levha sınırları, fay hatları ve genç kıvrım daÄŸları paralellik gösterir. Ø En yıkıcı depremler kara içlerindeki fay alanlarında meydana gelir. Okyanuslardaki depremler ise daha çok tsunami ile kıyılarda etkisini gösterir. Ø En sık deprem görülen alanlar GüneydoÄŸu Asya ve Japonya çevresidir.
Başlıca Deprem Kuşakları:
- Büyük Okyanus çevresi - Alp - Himalaya Kıvrım Sistemi - Akdeniz çevresi (Devam)
v Atmosfer, kıta ve okyanus çekirdekleri oluÅŸtu. v Ä°lk canlı türü algler ortaya çıktı.
1. Zaman (Paleozoik)
v Kaledonya (Norveç, Ä°skoçya) ve Hersinyen (ApalaÅŸ, Ural) orojenezi meydana geldi. v TaÅŸ kömürü yatakları oluÅŸtu. v Ä°lk aÄŸaçlar v Sürüngenler ve deÄŸiÅŸik canlı türleri ortaya çıktı.
2. Zaman (Mezozoik)
v Pangea’nın ikiye ayrılması v Ä°lk çiçekli bitkiler. v Ä°lk memeliler, kuÅŸlar ve dinazorların ortaya çıkması.
3. Zaman (Tersiyer)
v Alp-Himalaya kıvrım sistemi oluştu. v Atlas ve Hint Okyanusları oluştu. v Tuz, petrol ve linyit yatakları oluştu. v Dinazorlar ortadan kalktı.
Yer kabuÄŸunun, altında bulunan mantonun etkisiyle hareket etmesine tektonik hareketler denir. ÇekirdeÄŸin etkisiyle ısınan mantoda konveksiyonel akıntılar oluÅŸur. Manto içindeki bu hareketler yeryüzünde deÄŸiÅŸikliklere sebep olur. (Konveksiyonel akımlar suyun ısınması gibidir) Yer kabuÄŸunun hareketi ile ilgili birçok teori ortaya atılmıştır. Bunlardan biri Kıtaların Kayması Teorisidir. Kıtaların Kayması teorisine göre kıtalar tek parça halindeyken 2. Ve 3. Zamanda parçalanarak birbirinden uzaklamış ve yeni okyanuslar oluÅŸturmuÅŸtur. AÅŸamaları: Pangea (tek parça) Laurasia ve Gondwana arasında Tetis Denizi oluÅŸur Hindistan ve Arap Yarımadası Tetis Denizini kapatır ve deniz tabanındaki tortullar yükselerek Alp Himalaya kıvrım daÄŸlarını oluÅŸturur. (Devam)
Okyanus akıntıları, Dünyanın doğal sistemleri içerisinde canlılar için büyük öneme sahip öğelerinden biridir. Bu akıntılar iklim ve canlılar üzerinde etkilidir. Makalemizde bu akıntıların oluşum sebepleri, türleri ve özellikleri yer almaktadır. (Devam)
Geniş bir alan kaplayan derin su kütleleri okyanus olarak adlandırılır. Yeryüzünde 3 okyanus vardır: Büyük (Pasifik) Okyanusu, Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu.
Okyanuslarda sularının periyodik olarak yükselip alçalmasına med-cezir (gelgit) denir, bu kabarmanın sebebi Ay'ın çekim kuvvetidir.
- Tatsız, kokusuz ve renksiz bir maddedir. - Katı – sıvı – gaz olarak bulunabilir. - Su kaynakları, su döngüsünün (buharlaÅŸma – terleme à yağış (yer altına sızma, yüzeyde akış)) eseridir.
Yüzey Suları
Yer Altı Suları
Tatlı Su Kaynakları 3%
Tuzlu Su Kaynakları 97%
Okyanus, deniz, göl, akarsu.
Akarsular, buzullar, göller, yer altı suları.
Okyanuslar, denizler, göller, yer altı suları.
- Denizler, kenar deniz (okyanusla baÄŸlantılı, sınırı belirsiz) ve iç deniz (sınırları belirlenebilen) olarak ikiye ayrılır. - Belli baÅŸlı okyanuslar: Büyük (Pasifik) Okyanusu, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu. - Belli baÅŸlı denizler: Akdeniz, Baltık, Adriyatik, Ege, Karadeniz, Kızıldeniz, Karayip, Umman, Japon Denizi. - Deniz ve okyanusların tuzluluk oranı sıcaklık, yağış, rüzgar vb. baÄŸlıdır. - Den... (Devam)
Dünyamızın oluÅŸumu hakkında birçok teori bulunmaktadır. Bunlardan günümüzde en çok kabul gören ve uzay araÅŸtırmalarının da doÄŸruladığı Büyük Patlama (Big Bang) teorisidir. Bu teoriye göre evren büyük bir patlama sonucunda oluÅŸmuÅŸtur. Evrenin sürekli geniÅŸlediÄŸi, galaksilerin büyüdüÄŸü ve birbirinden uzaklaÅŸtığı tespit edilmiÅŸtir. GüneÅŸ Sisteminin de günümüzden 6-7 milyar yıl önce oluÅŸtuÄŸu tahmin edilmektedir.
1. Yer Yuvarlağının Ä°ç Yapısı
Ä°nsanlar yer kabuÄŸunu sondajlarla en fazla 8-10 km delebilmiÅŸlerdir. Volkanlar ise çıkardıkları kızgın lavlarla yerin iç yapısı hakkında bazı bilgiler verir, ancak volkanlar yerin 60-100 km derinlerinden gelmektedir. Oysa yerkürenin yarıçapı 6300 km dir. Bu konuda daha çok deprem sinyallerinden elde edilen sismik veriler kullanılmıştÄ... (Devam)
Güneş ışınları bir yere ne kadar dik açıyla düşerse sıcaklık değerleri de o kadar yüksek olur. Çünkü dik açıyla gelen ışınlar daha dar alanları ısıtmaktadır.
Güneş ışınlarının düşme açısı dünyanın şekli, eksen eğikliği, günlük hareketi ve eğime bağlı olarak değişir.
a. Dünyanın Şekli: Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür. b. Eksen Eğikliği: Dünyanın güneş etrafındaki dönüşüne bağlı olarak yıl içinde yarımkürelere farklı açılarla düşer. c. Günlük Hareket: Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüşüne bağlı olarak sabah ve akşam dar açılarla düşerken, öğle vakti daha dik açıyla düşer. d. Bakı ve Eğim: Güneşe bakan yamaçlar güneş ışınlarını daha dik açıyla alırlar.